Mon Dieu
“Mon Dieu ayez pitie de ce pauvre peuple” (God, wees mijn ziel genadig […] God, ontferm u over dit arme volk). Het zouden de laatste woorden zijn van Willem van Oranje toen Balthasar Gerard hem in 1584 neerschoot. In een artikel van Jules Seegers van 31 maart 2012 verwijst NRC deze nobele en heroïsche woorden naar het rijk der fabelen. Veel verder dan “Mon Dieu” is de stervende Willem de Zwijger in zijn laatste ademstoot niet gekomen. Op 10 juli 1584, de dag van de moord, neemt de griffier van de Staten Generaal de beroemde “laatste woorden” op in een resolutie.
“Ik heb een steen gelegd in een rivier op aarde” – het gebeurt het vaakst om de geschiedenis een net iets andere loop te geven. Zelfs tegenwoordig nog. Deze week vierden we in Dordrecht uitgebreid de Eerste Vrije Statenvergadering. Met een picknick en artiesten. En met een bijdrage van Herman Pleij die de ideale mix lijkt te zijn van historicus en hofnar. Ik hoor hem graag praten. Geestig en onderhoudend, maar niet per se altijd nauwgezet precies langs de lijnen van de geschiedenis.
Terecht meldt wethouder Rik van der Linden dat wij de “Eerste Vrije Statenvergadering” in een prachtig decor vieren. Pleij vertelt over de vrijheid toen en nu. Er is altijd een reden voor een feestje. Maar de Eerste Vrije Statenvergadering is niet het ontstaan van Nederland en het Hof van Nederland had simpelweg Hof van Holland moeten heten. Natuurlijk, men kwam bij elkaar van 19 t/m 24 juli 1572 in de refter van het Augustijnenklooster in Dordrecht. In wat toch vooral een opportunistische poging was de neuzen dezelfde kant op te krijgen, de Noordelijke Nederlanden te verenigen en de Prins van Oranje aan geld te helpen om te strijden tegen het Spaanse gezag zonder al te grote afhankelijkheid van de Watergeuzen. De kool en de geit werden gespaard. De aanwezige Hollandse steden (Alkmaar, Edam, Enkhuizen, Gorinchem, Gouda, Haarlem, Hoorn, Leiden, Medemblik, Oudewater en natuurlijk Dordrecht) spraken zich erover uit dat Philips II nog steeds hun koning was, maar ze steunden de opstand die werd ontketend. Pas in 1581 brak men echt met het Spaanse gezag. Niet alleen de vrijheid werd in 1572 geboren, maar ook het “polderen”. We bleken tot verrassende compromissen in staat. Drie jaar later werd Willem van Oranje vermoord. Was Holland toen al echt Nederland geweest dan was hij niet in Delft begraven, maar in Nassaustad Breda.
Vrijheid vieren we evenmin. Er werd destijds wellicht gesproken over de “Vrijheid van Godsdienst”, maar dan vooral omdat de Prins van Oranje zich moeizaam verhield tot het Katholieke geloof. Al citeerde hij ooit in een belangrijke speech in Brussel bevlogen Erasmus: “Vorsten regeren niet over het geweten van hun onderdanen”. Het zal nog eeuwen duren voordat die vrijheid ten volle wordt ervaren. Tjeerd Visser memoreerde dat zelfs gelovigen zich nu niet in ieder opzicht vrij (kunnen) voelen. Na de onderdrukking van de Protestanten met hun hagepreken werden De Katholieken dus jarenlang uit het openbare leven geweerd en naar hun schuilkerken verdreven. Maar, zo legde Pleij woensdagavond uit. Die schuilkerken werden gedoogd. Grote delen van het volk bleven immers Katholiek en de stadsbesturen inden er keurig belasting en Amsterdam organiseerde bijvoorbeeld jaarlijks de Katholieke bedevaart naar Heiloo. Gedogen, marchanderen. De koopmansaard voerde door de eeuwen heen de boventoon. Het maakte ons land tot één van de welvarendste mogendheden. Gedogen en tolerantie hebben ons gebracht waar we staan.
De vraag is of onze vrijheid in 2017 wel een feestje waard is. Wat hebben wij eigenlijk gemaakt van die vrijheid die in de Tachtigjarige oorlog (1568 – 1648) herwonnen werd en waarvoor ook gedurende de Tweede Wereldoorlog (1940 – 1945) zo gestreden werd. Diezelfde vrijheid is overgedragen aan de politieke partijen waarop wij eens in de zoveel jaar op mogen stemmen. Partijen die in Grondwet noch Kieswet voorkomen en die toch alles voor het zeggen hebben. Die vrijheid hebben we verkocht aan grote banken die ons hypotheken en andere schulden aanprijzen en die leven van de rente op geld dat zij uit het niets creëren en aan ons uitlenen.
Die vrijheid staat onder druk, omdat we onze privacy te grabbel gooien door ons eigen internetgedrag en doordat de overheid ons mag bespieden nu de Eerste Kamer de “sleepwet” (Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten) aannam op 11 juli 2017. (De Tweede Kamer ging hen op 14 februari 2017 voor). Ook onze medische gegevens zijn niet echt goed beschermd. Vrijheid lijkt steeds vaker op de mythologische graal waar de Ridders van de Ronde Tafel stad en land voor afreisden om hem te zoeken. En hebben we de tolerantie en het gedogen niet teveel verontachtzaamd?
Dagblad Trouw van 18 juli 2017 meldt dat de acht rijkste mensen op aarde samen even veel bezitten als de 3,5 miljard armste mensen. In de verdeling van middelen die de vrijheid dichterbij kunnen brengen, gaat er iets grondig mis. Net als in de Hollandse mentaliteit dus die de vrijheidsdrang eeuwen schraagde.
Een “Vrije Statenvergadering” anno 2017 zou als thema moeten hebben “Vrijheid eerlijk delen” (met een vette knipoog naar een manifest van Femke Halsema uit 2006) en zou de deelnemende leiders moeten uitdagen het antwoord te formuleren op vraagstukken als:
Hoe verdelen we de welvaart eerlijker?
Hoe slaan we een brug tussen kanslozen en kansrijken?
Hoe kunnen we ons meer focussen op overeenkomsten dan op verschillen?
Hoe gaan we om met de diverse geloofsrichtingen en levensovertuigingen?
Hoe geven we vorm en inhoud aan dat woordje “samen” in de samenstelling “samenleving’.
Maakte het communisme mensen slaaf van het regime, het doorgeslagen neo-liberalisme maakt mensen tot slaaf van het consumentisme en de tucht van de “vrije markt”. (Het lied “Over de muur” van het Klein Orkest verwoordt dit bijzonder goed).
Dat neo-liberalisme in combinatie met het cultiveren van de verschillen tussen bevolkingsgroepen heeft een explosief brouwsel doen ontstaan, waarin we ons laten leiden door afgunst, angst en “wij/zij-denken”. Tegen dat brouwsel helpen geen roadblocks, poortjes bij stations, kogelwerende vesten of gepantserde voertuigen. De echte les uit de herdenking van de Eerste Vrije Statenvergadering is natuurlijk dat de vrijheid is weggelegd voor degenen die de bestaande macht uitdagen. Dat het erom gaat elkaar daarin te vinden. Gedogen en tolerantie. Kernbegrippen in onze volksaard volgens Herman Pleij. Voorwaarden om die brug te slaan. De andere les is dat je de verschillen moet vieren, omdat juist dát vreugde en vrijheid brengt en de kans die verschillen duurzaam te overbruggen. Omdat je samen een nieuw doel hebt.
